In een tijdperk waarin het delen van foto’s en video’s een alledaagse bezigheid is geworden en elke simpele klik een potentieel moment van publicatie kan zijn, mag enige basiskennis van het portretrecht natuurlijk niet ontbreken. Van spontane selfies tot zorgvuldig geplande fotoshoots, ontdek hoe dit wettelijke kader jouw visuele identiteit beschermt en wat het betekent voor jouw beeldmateriaal. Stel je lens scherp op de Auteurswet en maak kennis met de boeiende wereld van het portretrecht.

Wettelijke basis

Het portretrecht is geregeld in artikelen 19-23 van de Auteurswet. Deze artikelen omvatten de rechten van personen van wie een portret is gemaakt, ook wel geportretteerden genoemd, met betrekking tot de openbaarmaking of publicatie van hun portret. Maar wanneer spreken we eigenlijk van een portret? Er is sprake van een portret als iemand herkenbaar is afgebeeld. Het maakt hierbij niet uit of het portret is gefotografeerd, geschilderd of digitaal is vormgegeven. De voor een portret vereiste herkenbaarheid kan voortkomen uit een groot aantal kenmerken, waaronder een typerend postuur, duidelijke gelaatstrekken of een karikatuur van de geportretteerde. Bovendien maakt het portretrecht een belangrijk onderscheid tussen in opdracht gemaakte portretten en niet in opdracht gemaakte portretten

In opdracht gemaakte portretten

Artikelen 19 en 20 van de Auteurswet zijn van toepassing wanneer er sprake is van een situatie waarin de geportretteerde opdracht geeft aan iemand om een portret van hem te maken. Het kan hier dus gaan om een opdracht aan een fotograaf, schilder, (karikatuur)tekenaar of andere maker. Bij in opdracht gemaakte portretten heeft de geportretteerde een aantal rechten tegenover de maker van het portret en willekeurige derden. Zo is het voor de maker of willekeurige derden niet toegestaan om het portret openbaar te maken zonder de toestemming van de geportretteerde. Verder bepaalt artikel 20 lid 2 van de Auteurswet dat indien het portret twee of meer (herkenbare) personen afbeeldt, er toestemming vereist is van alle geportretteerden. Bovendien kunnen ook nabestaanden zich tot 10 jaar na het overlijden van de geportretteerde op het portretrecht beroepen.

Bovendien heeft de geportretteerde bij in opdracht gemaakte portretten het recht om het portret zonder de toestemming van de maker te verveelvoudigen (denk hierbij aan het maken van kopieën van bijvoorbeeld een foto). Ook bij het verveelvoudigen van een portret geldt de regel dat alle geportretteerden hiervoor toestemming moeten geven. Waar er voor verveelvoudiging van het portret geen toestemming van de maker nodig is, is deze conform het auteursrecht wel vereist voor de publicatie van het portret.

Niet in opdracht gemaakte portretten

De basisregel voor niet in opdracht gemaakte portretten is dat deze in beginsel vrij gepubliceerd mogen worden (artikel 21 Auteurswet). Een geportretteerde kan zich echter tegen de publicatie van zijn portret verzetten wanneer hij daar een redelijk belang bij heeft. Onder redelijk belang worden voornamelijk privacybelangen en commerciële belangen verstaan. Of er sprake is van een redelijk belang moet worden getoetst door een rechter. Hierbij weegt de rechter het belang van de privacy van de geportretteerde af tegen andere belangen, bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting van degene die het portret heeft gepubliceerd (dit kan de maker zijn of een willekeurige derde). De omstandigheden van de situatie bepalen welk belang, ofwel de privacy van de geportretteerde of de vrijheid van meningsuiting van de maker, zwaarder moet wegen. Commerciële belangen, de tweede en minder vaak voorkomende variant van redelijk belang, kunnen zich bijvoorbeeld voordoen wanneer een BN’er zijn portret wil gebruiken voor commerciële doeleinden (denk hierbij bijvoorbeeld aan reclames). Het publiceren van andermans portret zonder redelijk belang kan resulteren in een schending van de privacy van de geportretteerde, wat bestraft kan worden met een schadevergoeding.

Conclusie

Kortom, of je nou liever voor de camera schittert als model of achter de camera dat ene perfecte plaatje najaagt, de Auteurswet biedt een wettelijk kader voor de publicatie van portretten. Dus lach gerust naar het vogeltje en laat je creativiteit de vrije loop, wetende dat het portretrecht jouw rechten waarborgt wanneer je wordt vereeuwigd op een prent.